De Laermolen, Hoogstraten

Laatst bijgewerkt: 13-mrt-21

© 2021 vzw De Laermolen

Watermolens spreken tot de verbeelding. Nu zien we vooral het pittoreske beeld. Een klotsend waterrad dat binnenin het gebouw een eeuwenoud productieproces in gang zet, waarbij houten raderen en knarsende rolstenen kleine zwarte koolzaadjes pletten. We dromen spontaan van de romantische en rustige middeleeuwen, met ridders in kastelen en noest werkende molenaars met zakken graan op hun rug. Leuk, zo’n middeleeuwse en romantische molen aan het water…

Deze molen is niet écht middeleeuws... In zijn huidige vorm is hij grotendeels 17e eeuws of 18e eeuws.  En zo’n watermolen was ook niet altijd een vredig, rustig plekje in het landschap. Wie er molenaar wilde worden, moest grof geld neertellen bij de openbare verpachting. Deze plek was ook al eens het decor van bruut soldatengeweld, verwoestende watererosie en een slopende economische crisis die de molenaars tot wanhoop bracht.

De historische feiten nu. We weten dat op deze plek al in de 14e eeuw een watermolen met de naam Laermolen stond. De eerste vermelding dateert van 1381. Zo’n molen was in die tijd eigendom van de heer van Hoogstraten. Die had verschillende “heerlijke” molens die hij verpachtte aan de meest biedende.

Oorspronkelijk was die middeleeuwse Laermolen een graanmolen, maar in de 15e eeuw stond hij bekend als een oliemolen. In de zestiende eeuw was de watermolen dan weer ingericht als graanmolen. Die (vermoedelijk houten) watermolen is in 1585 met de grond gelijk gemaakt: het oorlogsgeweld van de Spanjaarden en de guerrilla van de Geuzen teisterden onze streken.  Misschien is het witte stenen fundament langs de waterkant nog het laatste restant van die vernielde watermolen.

Enkele tientallen jaren later maakte men plannen voor de heropbouw, maar vermoedelijk duurde dat tot het einde van de 17e eeuw. In elk geval gebeurde dat op dezelfde plek want er zijn bij archeologische opgravingen, naast vele 17e eeuwse en 18e eeuwse voorwerpen, ook enkele vondsten uit de 16e eeuw bovengehaald.

Nauwkeurig onderzoek van het gebouw lijkt erop te wijzen dat de huidige watermolen nog altijd de houten stijlen draagt van die 17e eeuwse watermolen, die toen wellicht uit beplankte gevels bestond.

Hoe dan ook, de merkwaardige constructie die er nu staat, is duidelijk tot ons gekomen vanuit verschillende tijdvakken. Zo vermoedt men dat in het begin van de 18e eeuw de gevelvlakken opgevuld zijn met baksteen. Die 18e eeuwse Laermolen was geweldig! Men had in 1714 twee watermolens gebouwd, op de linkeroever een schorsmolen en op de rechteroever een oliemolen (die er nu nog staat), beide verbonden door een majestueus breed strodak dat ook de twee waterraderen overkapte.  Wanneer in 1744 ook nog een brug gebouwd wordt (waarvan de gemetselde fundamenten nog steeds aanwezig zijn) en de Mark rechtgetrokken wordt, beschikt de hertog van Hoogstraten over een degelijke en rendabele watermolen op het Laren. Tot 1900 was de watermolen in deze grootse vorm te bewonderen en zo kennen we hem ook van oude prentbriefkaarten.

In de 19e eeuw is de molen niet meer van een hertog, maar van een particuliere eigenaar. Deze gedroeg zich wel als een hertog van het Ancien Regime: hij verpachtte de molen regelmatig aan een molenaar die het harde werk moest doen. Maar dat olieslaan was geleidelijk aan wel minder en minder rendabel geworden: goedkope pindanotenolie kwam uit de koloniale streken…

Het was met pijn in het hart, maar met zakelijk instinct, dat de eigenaar (notaris de Boungne) in 1911 het onvermijdelijke moest beslissen. De maalinstallatie werd verkocht, het sluisrecht werd (voor een flinke som) afgestaan aan de overheid, die prompt de sluizen en de linkse watermolen liet afbreken. Het verweesde en ontmantelde gebouw van de oliemolen bleef staan. En bleef er nog zo’n 100 jaar verweesd staan…

Rond 1997 kwamen enkele daadkrachtige dromers op het voorplan. Zij zouden de molen restaureren en in zijn vroegere glorie herstellen. Een stuwakkoord, een akkoord met de eigenaar, een bescherming als monument (1998), een vzw oprichten (2000),… het kostte veel moeite en niets ging vanzelf… Maar de molenvrienden volhardden en werden omringd door bekwame vakmannen.

In 2004 was het dan zover: de Laermolen was terug een maalvaardige olieslagmolen!

Bekijk hier de film van de restauratie van De Laermolen